230 Rocznica Bitwy pod Racławicami

Data publikacji, 11-04-2024 Autor, Dominik Ochęduszko Ilość wyświetleń, 401

Obraz Autorstwa Jan Matejko - plik pochodzi ze zbiorów cyfrowych Muzeum Narodowego w Krakowie i jest dostępny pod identyfikatorem cyfrowym 306743, Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=98840523

Bitwa pod Racławicami - 230 rocznica (04.04.1794 - 04.04.2024)

Ojczyznę kocha się nie dlatego, że wielka, ale dlatego, że własna.

Seneka Młodszy

W tydzień po złożeniu przysięgi na Rynku w Krakowie (24.03.1794) Tadeusz Kościuszko zorganizował władze powstańcze i pierwsze oddziały w liczbie około 1000, na których czele wyruszył w kierunku Warszawy, a później Wilna. W trakcie marszu do wojsk powstańczych dołączały kolejne oddziały, zwiększając tym samym ich liczebność do około 6000 (w tym około 4100 wojsk liniowych, 1900 kosynierów oraz 12 dział).

Naprzeciw oddziałom powstańczym wyruszyła z Warszawy amia rosyjska pod dowództwem generała Fiodora Denisowa, mająca na celu zdławienie powstania w zarodku i niedoprowadzenie do jego rozszerzenia na resztę kraju. Armia rosyjska łącznie liczyła około 6000 żołnierzy i kilkanaście dział, a więc siły po obu stronach były dość wyrównane. Gen. Denisow planował wzięcie polskich wojsk w kleszcze w okolicach miejscowości Koniusza, gdzie wedle jego informacji stacjonował wówczas Kościuszko, w tym celu podzielił swoje oddziały na dwie części, jedną pod dowództwem generała majora Aleksandra Tormasowa w liczbie ok. 3000 i 12 dział oraz drugą pod swoim dowództwem, skupiającą pozostałe siły rosyjskie. Obie kolumny wojsk miały wyruszyć w kierunku wojsk polskich nad ranem 4 kwietnia, najpierw gen. Tormasow, a godzinę później gen. Denisow (jednak jego wymarsz się opóźnił).

Wojska pod dowództwem naczelnika Tadeusza Kościuszki początkowo kierowały się w stronę Skalbmierza, by następnie przejść przez Pińczów do Kielc, a stamtąd w kierunku na Warszawę. Około 6 rano, 4 kwietnia, polska przednia straż natrafiła na podjazd kozacki pod dowództwem majora Adriana Denisowa (bratanka gen. Denisowa), wysłany przed armią gen. Tormasowa. Doszło do krótkiej potyczki, w wyniku której udało się wziąć do niewoli kilku kozaków, od których zdobyto informacje na temat ruchów wojsk rosyjskich. Kozakom udało się też pochwycić jednego z Polaków, którego przesłuchanie znacząco opóźniło wymarsz armii gen. Denisowa. Tadeusz Kościuszko postanowił ominąć Skalbmierz oraz wojska rosyjskie, jednak manewr ten został zablokowany przez nieprzyjaciela.

Obie armie spotkały się w okolicy Racławic w godzinach przedpołudniowych. Wojska gen. Tormasowa zajęły strategiczne pozycje na Górze Kościejowskiej, która ze względu na stromość wzniesienia byłaby bardzo trudna do zdobycia. Kościuszko natomiast zajął pozycje na wzniesieniach Dziemięrzyckich, zajmując dogodne pozycje do przeprowadzenia ewentualnego ostrzału artyleryjskiego pozycji rosyjskich. Około godziny 15 gen. Tormasow, zniecierpliwiony bezczynnością oraz obawiający się wymknięcia Kościuszki z pułapki, wydał rozkaz do ataku na polskie pozycje. Wojska rosyjskie zeszły z góry i rozdzieliły się na dwie części, jedna pod dowództwem samego gen. Tormasowa mająca zaatakować centrum wojsk, druga pod dowództwem podpułkownika Pustowałowa mając zaatakować polskie lewe skrzydło. Początkowo atak Rosjan odniósł sukces, udało im się rozbić część polskich szwadronów jazdy, których jeźdźcy rzucili się do panicznej ucieczki, niektórym z nich udało się dotrzeć nawet do Krakowa, gdzie rozpowszechnili fałszywe informacje o porażce wojsk powstańczych. Z czasem jednak impet rosyjskiego natarcia zaczął tracić na sile, a szala zwycięstwa zaczęła przechylać się na stronę polską. Kościuszko sprawnie manewrował oddziałami i uzupełniał luki w szeregach. Istotną rolę odegrała także polska artyleria, która idealnie ustawiona zadawała Rosjanom ciężkie straty, rozpraszając ich szeregi.

W decydującej fazie bitwy, gen. Tormasow zauważając, że jego oddziały atakujące polskie lewe skrzydło ulegają powstańcom, postanowił skierować tam część jazdy znajdującej się w centrum. Manewr ten nie uszedł uwadze Kościuszki, który zdając sobie sprawę z mocno osłabionego centrum wojsk rosyjskich postanowił je zaatakować z pomocą, pozostających dotychczas w odwodzie, kosynierów wspartych przez oddziały linowe na flankach i silny ostrzał artylerii. Rosjanie, zaskoczeni atakiem oraz bronią używana przez nacierających chłopów, popadli w panikę. Kosynierzy zdobywali działo po dziale, ostatecznie zdobywając wszystkie 12. Kościuszko bacznie obserwując atak i zauważając panikę w oddziałach wroga, wykorzystał szansę i drugim oddziałem kosynierów wsparł lewe skrzydło wojsk, przygniatając Rosjan. Bitwa zakończyła się sukcesem powstańców. Gen. Denisow przybyły w okolice bitwy późnym wieczorem, nie zdecydował się zaatakować rozproszonych polskich pozycji, ze względu na informacje od uciekających z pola bitwy żołnierzy opowiadających o dużej przewadze wojsk Kościuszki oraz zapadający zmrok.

Victoria Racławicka, mimo że nie została w pełni wykorzystana pod względem militarnym, stanowiła ważny impuls dla pozostałej części kraju. Zaszczepiła w Polakach wiarę w zwycięstwo i chęć do walki.

Przypuszczalni uczestniczy, pochodzący z Proszowic i okolic mogący brać udział w Bitwie pod Racławicami:

Wojciech Zajączkowski, Sebastian Skalski, Franciszek Gąsiorowski, Kanty Skurczyński, Stanisław Batkowski, Michał Skalski, Michał Pawłowski, Mikołaj Pawłowski, Bartłomiej Karczowski, Wincenty Palimączyński, Wawrzyniec Grochalski, Stanisław Cieśliński, Szczepan Jelonkiewicz, Szczepan Jabłoński, Józef Czarnecki, Sebastian Dzikowski, Józef Stremka, Benedykt Żywiecki, Antoni Sikorski, Józef Strojowski, Szczepan Wciśliński, Stanisław Zberecki, Jan Pomykalski, Antoni Jaraczewski, Jan Stopiński, Sebastian Chmura, Jan Dąbek, Mikołaj Moliszewski, Jakub Sikorski, Walenty Garbusiński, Kazimierz Luźmirski, Józef Zawarczeński i Dominik Stopiński.

Proszowice i jego mieszkańcy mają także głęboko utrwalone w pamięci zasługi Naczelnika Powstania z 1794 roku. Z inicjatywy ówczesnych mieszkańców na Rynku powstał pomnik Tadeusza Kościuszki, który już od blisko 70 lat (odsłonięty w 1957) przygląda się miastu i jego mieszkańcom. Od rynku wychodzi także jedna z głównych ulic Proszowic, biegnąca trasą dawnego traktu łączącego Proszowice i Słomniki, obecnie nazwana na cześć wodza powstania. Przy tej ulic znajduje się Szkoła Podstawowa Nr. 1 im. Tadeusza Kościuszki, która otrzymała to imię w setną rocznicę powstania szkoły w 1975 roku. W tym roku, z okazji 230 rocznicy bitwy pod Racławicami, w szkole otwarto tzw. Ścieżkę Edukacyjną poświęconą życiu i dokonaniom Tadeusza Kościuszki.

Źródła: