W czwartek, 1 sierpnia 2024 r. obchodzimy 80. rocznicę wybuchu Powstania Warszawskiego. Tego właśnie dnia - 1 sierpnia 1944 roku, o godzinie 17:00 (Godzina „W”), rozpoczął się zbrojny zryw wymierzony w niemieckie wojska okupujące Warszawę.
Powstanie zostało zorganizowane w ramach akcji „Burza” i było największą operacją militarną przeprowadzoną przez Armię Krajową. Powstanie Warszawskie było także największą bitwą stoczoną przez organizację podziemną/ruch oporu podczas II wojny światowej. Swoim maksymalnym zasięgiem objęło część lewobrzeżnych dzielnic miasta, niewielki obszar prawobrzeżnej Warszawy, a także Puszczę Kampinoską, Legionowo i okolice Marek.
Powstanie, mimo że militarnie skierowane było przeciwko Niemcom, miało też charakter polityczny skierowany przeciwko ZSRR i stalinowskiej polityce. Zryw niepodległościowy w Warszawie miał pokazać światu, że w Polsce działa ruch niepodległościowy, że Polacy są u siebie i chcą walczyć za swoją stolicę i swój kraj. Zwrócenie uwagi zachodnich przywódców i zachodniej opinii publicznej na sprawę Polska było niezwykle istotne m.in. ze względu na zagrożenie dla Polskiej niepodległości, jakimi niewątpliwie była Armia Czerwona i polityka Józefa Stalina.
Ostateczna decyzja o wybuchu powstania w stolicy zapadła dzień wcześniej, 31 lipca i została wydana przez gen. Tadeusza „Bora” Komorowskiego. Faktycznym dowódcą walk w mieście był pułkownik Antoni „Monter” Chruściel. Warunki do rozpoczęcia zrywu wydawały się korzystne, ze względu na obecność Armii Czerwonej na linii Wisły przez co siły niemieckie były w lekkim chaosie, a garnizon Warszawy był osłabiony. Następnego dnia o godz. 17:00 oddziały Armii Krajowej znajdujące się w stolicy przystąpiły do ataku na niemieckie obiekty we wszystkich dzielnicach miasta. Początkowe 3-4 dni przynosiły sukcesy, zdobyto wiele nieprzyjacielskich obiektów i rozbrajano żołnierzy, jednak taki stan nie utrzymywał się długo, co przewidywali organizatorzy powstania. Już od 5 sierpnia, zgodnie z wcześniej przyjętymi założeniami, oddziały powstańcze przeszły do obrony-zaczepnej. Największą bolączką walczących było uzbrojenie, którego stanowczo brakowało – liczono na wykorzystanie zdobycznej broni oraz na zrzuty zaopatrzenia od aliantów zachodnich i wschodnich (jeden z samolotów mających dostarczyć broń powstańcom, B24 „Liberator” EW248 P należący do 31 Dywizjonu SAAF został zestrzelony i wybuchł nad Ostrowem 17 sierpnia 1944 r.). Alianckie zrzuty jednak były nie wystarczające – misje lotów nad Polskę były bardzo niebezpieczne, a same zrzuty bywały mało precyzyjne przez co część z nich dostawała się w ręce nieprzyjaciela. Dowództwo powstania przewidywało, że w formie obronno-zaczepnej uda im się wytrwać około 14 dni i w tym czasie otrzymają wsparcie z zewnątrz lub do ataku ruszy Armia Czerwona. Tak się jednak nie stało.
Zadanie stłumienia powstania otrzymał SS-Obergrupenführer Erich von dem Bach-Zelewski – dotychczas odpowiedzialny za walkę z partyzantką w okupowanej Europie. Niemcy bardzo szybko ściągnęli do Warszawy posiłki i rozpoczęli tłumienie powstania. Z dnia na dzień sytuacja walczących była co raz bardziej dramatyczna. Wojska nieprzyjaciela zajmowały dzielnicę po dzielnicy. Przyjmuje się, że od 3 września zaczęła się tzw. „walka o przetrwanie” – przestano liczyć na wsparcie z zewnątrz i pomyśle zakończenie zrywu, brakowało broni, amunicji i żywności. Powstańcy wytrwali aż 63 dni (z zakładanych 14 dni), aż do 2/3 października 1944 roku (kapitulację podpisano w nocy z 2 na 3 października w Ożarowie Mazowieckim).
W trakcie dwumiesięcznych walk straty wojsk polskich wyniosły około 16 tysięcy zabitych i zaginionych, 20 tysięcy rannych i 15 tysięcy wziętych do niewoli. W wyniku nalotów, ostrzału artyleryjskiego, ciężkich warunków bytowych oraz masakr urządzanych przez oddziały niemieckie zginęło od 150 tysięcy do 200 tysięcy cywilnych mieszkańców stolicy. Na skutek walk powstańczych oraz systematycznego wyburzania miasta przez Niemców uległa zniszczeniu większość zabudowy lewobrzeżnej Warszawy, w tym setki bezcennych zabytków oraz obiektów o dużej wartości kulturalnej i duchowej.
Na proszowickim cmentarzu znajdują się także mogiły powstańców warszawskich - Tadeusza Stopińskiego (poległ w wieku 17 lat) i Henryka Stopińskiego (poległ w wieku 22 lat).
Wolność jest najważniejsza dla życia. Kiedy utracimy wolność, tracimy wszystko.
~ Thomas Jefferson
Źródła:
- pl.wikipedia.org/wiki/Powstanie_warszawskie
- pl.wikipedia.org/wiki/Akcja_%E2%80%9EBurza%E2%80%9D
- dziennikpolski24.pl/partyzancka-republika/ar/2183534
Tekst: Michał Minior
