82. Rocznica Deportacji Proszowickich Żydów

Archiwum

Data publikacji, 29-08-2024 Autor, Aneta Kotyza Ilość wyświetleń, 624

Pomnik znajdujący się na Cmentarzu Żydowskim w Proszowicach.

29 sierpnia 2024 roku przypada 82 rocznica deportacji Żydów z Proszowic. Upamiętniając ofiary tamtych dni, Burmistrz Gminy i Miasta Proszowice Grzegorz Cichy, Zastępca Burmistrza Zbigniew Nowak, Przewodnicząca Rady Miejskiej Agnieszka Artymiak, Dyrektor CKiW w Proszowicach Małgorzata Płyś oraz pracownicy UGiM Proszowice zapalili znicze i złożyli symboliczne kamienie przed pomnikiem znajdującym się na Cmentarzu Żydowskim w Proszowicach. Burmistrz wygłosił krótką mowę, w której przypomniał wydarzenia sprzed 82 lat i historię samego cmentarza.

W ubiegłym roku na Cmentarzu Żydowskim w Proszowicach odsłonięto pierwszą w Małopolsce tablicę informacyjną w ramach programu "Oznakowanie cmentarzy żydowskich w Rzeczpospolitej Polskiej".

Ludność żydowska w większej liczbie pojawiła się w Proszowicach dopiero pod koniec XIX wieku. Jeszcze 1868 roku żyło tu jedynie 127 Żydów, a już 30 lat później, w 1897 było ich 729. Spis powszechny przeprowadzony w 1921 roku dostarczył informacji, że w tamtym czasie w naszym mieście wyznanie mojżeszowe deklarowało 1307 mieszkańców. W ciągu 60 lat, liczba Żydów w Proszowicach wzrosła więc dziesięciokrotnie. Szacuje się, że w przededniu II wojny światowej liczba żydowskich mieszkańców miasta wynosiła ok. 1400 – 1500 osób.

Ilość mieszkańców wyznania mojżeszowego znacznie wzrosła już po wybuchu II wojny światowej 1 września 1939 roku. Do naszego miasta przybywali bowiem uchodźcy z dużych miast m.in. z Krakowa, Kalisza i Łodzi, uciekający przed represjami ze strony Niemców. Do marca 1942 do Proszowic przybyło ponad 1500 żydowskich uchodźców i ogólna liczba Żydów w Proszowicach wynosiła ponad 3 tysiące. W początkowym okresie okupacji na terenie powiatu miechowskiego władze niemieckie tworzyły tzw. rady żydowskie (niem. Judenrat). Taka rada powstała także w Proszowicach, a jej przewodniczącym został Gecel Pinczewski. Niemcy traktowali Żydów jak obywateli drugiej lub i niższej kategorii, zobowiązani byli do noszenia opaski z Gwiazdą Dawida na rękawach i odpowiadali za prace porządkowe w mieście – zmuszeni byli m.in. usunąć martwe konie, które znajdowały się na Rynku i innych częściach miasta po bitwie jaka miała miejsce w Proszowicach 6 września 1939 roku.

Od wiosny 1942 r. z terenu powiatu miechowskiego władze niemieckie wywoziły część ludności żydowskiej do obozów pracy dla Żydów, które powstawały w Krakowie i okolicy. Pod koniec sierpnia w Proszowicach mieszkało ponad 2 tysiące Żydów, a więc znacznie mniej niż pół roku wcześniej – część uciekła na pobliskie wsie, gdzie byli bezpieczniejsi, a część została pojmana i wywieziona do obozów pracy.

Wiosną 1942 roku Niemcy przystąpili do wykonania akcji „Reinhardt”, która miała na celu zagładę Żydów z terenu Generalnego Gubernatorstwa i Okręgu Białostockiego. W ramach wykonywania tej operacji, 28 sierpnia 1942 roku, władze niemieckie ogłosiły, że następnego dnia wszyscy żydowscy mieszkańcy miasta mają stawić się na rynku. Zażądano także zebrania kontrybucji w wysokości 60 tysięcy złotych, która miały pokryć koszty transportu. Wieczorem miasto zostało obstawione przez funkcjonariuszy żandarmerii, Sonderdienstu oraz granatowej policji, aby zapobiec ewentualnym próbom ucieczki. Następnego dnia, 29 sierpnia 1942 roku, większość Żydów zamieszkujących Proszowice stawiło się w wyznaczonym miejscu, część próbowała się ukryć w domach lub uciec z miasta, jednak w dużej mierze zostali wyłapani przez funkcjonariuszy żandarmerii. Zgromadzoną ludność przetransportowano w okolice Słomnik, gdzie dokonywano selekcji – starszych, chorych, kobiety w ciąży i dzieci rozstrzelano na miejscu, ok. 1500 osób odesłano do obozów pracy w okolicach Krakowa, a pozostałych wysłano do obozu zagłady w Bełżcu. Po deportacji w Proszowicach pozostało jedynie 500 osób pochodzenia żydowskiego (łącznie z tymi którzy powrócili z miejsca ukrycia). Trzy miesiące później i tę grupę wysiedlono i wysłano do obozu zagłady w Bełżcu.

Tekst i fotografie: Michał Minior

Źródła: