Sołtys: Marta Bętkowska
Rada Sołecka: Joanna Hagowska, Beata Kubasik, Robert Kubasik, Kinga Olender, Mirosław Opałka
Kościelec w liczbach:
Liczba mieszkańców: 602
Powierzchnia: 513,62 ha [5,14 km2]
Gęstość zaludnienia: 117 os/km2
[dane z 2021 r.]
Historia sołectwa
Kościelec – wieś w Polsce w województwie małopolskim, w powiecie proszowickim, w gminie Proszowice. Oddalona jest około 7,5 km na wschód od miasta Proszowice. W latach 1954 - 1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Kościelec. W latach 1975 - 1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krakowskiego.
Źródła historyczne podają, że nazwa wsi wywodzi się od słowa kościół, który w średniowieczu pełnił także funkcje obronne (łac. castellum). Kościelec to także dawna nazwa cmentarza chrześcijańskiego, w którym umieszczano ciała (kości) zmarłych, w różnicy od cmentarzysk pogańskich, mieszczących tylko popioły. Z czasem nazwa cmentarza dała początek nazwie kościół.
W centrum wsi stoi romański kościół z 1231 roku, będący jednym z niewielu przykładów wiejskich kościołów romańskich w Małopolsce (kościoły romańskie powstawały zwykle w miasteczkach i większych osadach). Został ufundowany przez biskupa krakowskiego – Wisława herbu Zabawa. Kościół w Klimontowie jak na czasy, w których powstał, jest bardzo dużą budowlą. Jego powstanie związane jest istnieniem w XIII wieku w tym miejscu dużego ośrodka dóbr kościelnych, obejmującego miedzy innymi także wsie Piekary, Szczytniki, Kowalę. Wsie te były osadami służebnymi dla Kościelca i skupiały przede wszystkim rzemieślników o określonej specjalizacji Piekary – piekarzy, Szczytniki - wytwórców tarcz (nazywane dawniej szczytami, miały wygląd odwróconej góry lub łzy), a Kowala - kowali. Razem tworzyło to duże kompleksy osadnictwa kościelnego. Drugi taki ośrodek był skupiony wokół Koniuszy, a trzeci wokół Brzeska (obecnie Stare Brzesko). Dopiero w XIV i XV wieku, za króla Kazimierza III Wielkiego i Władysława II Jagiełły, powyższe zespoły osadnicze zostały poprzeplatane osadami królewskimi i szlacheckimi – w tym miastem Proszowice (lokacja w 1358 roku).
Pomimo że kościół w Kościelcu uległ na przestrzeni dziejów bardzo wielu przebudowom (w czasach reformacji przejęty był przez braci polskich, a na początku XVII wieku uległ znacznym zniszczeniom) i utracił pierwotny charakter, to zachowały się do dzisiaj liczne fragmenty romańskie – w tym prezbiterium, portal w elewacji zachodniej oraz kolumny wewnątrz kościoła. Świątynia w Kościelcu przez pewien okres była największą budowlą sakralną w rejonie.
W XII i XIII wieku prawdopodobnie istniał tu zamek. Do niego miałoby się odnieść określenie Mesko edificat Boru. Według interpretacji podanej w „Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego”: Sąsiedztwo wsi Boronice pozwala przypuszczać, iż wniesiony na obszarze Boronic zamek, nadał tej części wsi nazwę Kościelec/Castellum. Przy zamku stanął wkrótce i kościół.
Obecnie we wsi Kościelec mieszka 602 mieszkańców (dane z 2021 roku), w czerwcu 1996 roku było ich 610, w styczniu 2005 roku – 632, a w 2011 roku – 598 mieszkańców. Przez wieś biegną trzy drogi powiatowe: na północny zachód do Ostrowa, na północny wschód i na południe do Piekar. Są one we władaniu Zarządu Dróg Powiatowych w Jakubowicach. Pozostałe drogi są drogami gminnymi.
Wieś ma bardzo ciekawy układ. Osadnictwo pierwotnie skupiało się na wzgórzach położonych nad rzeką przepływającą przez wieś. Na jednym ustawiono kościół parafialny (z XIII wieku). Na innym powstał dwór szlachecki, powstały gdzieś w XVI czy XVII wieku - wraz z parkiem, z którego ocalały jedynie drzewa. W dolinie rzeki natomiast powstały zagrody kmieci. Potem, głównie w XIX wieku, pojawiły się dodatkowe elementy. Jednym z najistotniejszych była budowa kolejki wąskotorowej (pod koniec XIX wieku). To przesunęło osadnictwo w stronę południową. Powstały punkty skupu, małe zakłady przetwórcze. Na początku XIX wieku założono również nowy cmentarz za wsią, a w XX wieku powstała szkoła podstawowa.
Do najważniejszych budowli w Kościelcu należą: kościół parafialny pw. św. Wojciecha - z XIII wieku, dzwonnica z II połowy XIX wieku, cmentarz parafialny z kaplicą i zabytkowym ozdobnym ogrodzeniem z XIX wieku, szkoła podstawowa z lat trzydziestych XX wieku oraz nowa szkoła podstawowa z lat 1992-1996 posiadająca efektowny mural przedstawiający patrona szkoły – Mikołaja Kopernika, dawny folwark (obecnie Szkoła Podchorążych Pożarnictwa), park podworski z XIX wieku (dwór rozebrany około 1945 roku), pawilon handlowo-gastronomiczny, remiza OSP oraz stadion LKS Płomień Kościelec
Corocznie w Kościelcu odbywają się dożynki organizowane przez radę rodziców i dyrektora Zespołu Szkół w Kościelcu oraz turniej piłkarski im. Leszka Kokosińskiego, w którym biorą udział drużyny piłkarskie powiatu proszowickiego.
Źródła:
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Ko%C5%9Bcielec_(wojew%C3%B3dztwo_ma%C5%82opolskie)
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Bw._Wojciecha_w_Ko%C5%9Bcielcu
- https://www.polskawliczbach.pl/wies_Koscielec_proszowice_malopolskie
- http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XV_cz.2/132
- Opracowania znajdujące się w zasobach UGiM Proszowice
