Żębocin

Pobierz artykuł w formie pliku Pdf
Drukuj treść tego artykułu
Powrót do poprzedniej strony
Kontakt na stronie Kontakt

Sołtys: Robert Gajda
Rada Sołecka: Waldemar Gudowski, Kopeć Paweł, Naleźnik Łukasz, Dariusz Nowak

Żębocin w liczbach:

Liczba mieszkańców: 402 (2021 rok)
Powierzchnia: 346,75 ha [3,47 km²]
Gęstość zaludnienia: 116 os/km²

[dane z 2021 r.]

Historia sołectwa

Żębocin - wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie proszowickim, w gminie Proszowice. Oddalona jest około 3 km na południowy wschód od miasta Proszowice. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krakowskiego.

Nazwa wsi jest praktycznie nie do rozszyfrowania. Wiadomo jedynie, że posiada końcówkę -in, a to może wskazywać na jej bardzo dawne pochodzenie poza nazwami dzierżawczymi od żeńskich imion, końcówki -in, przypisywane są takżeosadom pochodzącym z IX/X wieku lub starszym.

Krążą różne legendy i teorie dotyczące pochodzenia nazwy. Jedną z nich przedstawił mieszkaniec Żębocina pan Władysław Tomczyk. Uważa on, że przez wieś biegł niegdyś trakt handlowy, którym podróżowali kupcy. Dzisiaj pamiątką po tej drodze są rosnące gdzieniegdzie drzewa i głęboki wąwóz, biegnący obok kościoła. Kupieckie karawany były często napadane przez rozbójników i do zapewnienia ochrony handlarzom wyznaczony miał zostać rycerz Władysław Żembocki/Zambocki i od jego imienia powstać miała nazwa tutejszej osady. Wedle dawnych podań obecna szkoła podstawowa w Żębocinie, powstała w latach 60’ XX wieku, częściowo stoi na gruzach dawnej warowni, mającej strzec traktu kupieckiego. W 1475 roku Jan Długosz wymienia wieś pod nazwą Zamboczin.

Najstarszym elementem wsi jest kościół parafialny. Wedle tradycji powstał w pierwszej połowie XI wieku, a plebanem miał być Stanisław ze Szczepanowa, późniejszy biskup krakowski i męczennik. Św. Stanisław miał nawet posadzić lipy wokół kościoła. Pan Władysław Tomczyk wskazuje, że parafia może być starsza o dwa wieki i mogła zostać założona przez św. Cyryla i św. Metodego, jednak są to tylko legendy. Prawdopodobnie pierwsza świątynia była pod wezwaniem św. Małgorzaty. Dopiero po męczeństwie i uznaniu za świętego Stanisława ze Szczepanowa, dodano drugiego patrona parafii.

W XII wieku pojawiła się tutaj legenda o Małgorzacie, żonie dziedzica Żębocina - Mikołaja. Miała ona mieszkać w wieży kościelnej, odcięta od świata, aby nie narażać czci niewieściej w czasie wojennej wyprawy męża na Ruś z królem Bolesławem Śmiałym (Szczodrym). Pożywienie podawano jej na sznurze. Jeszcze w XVIII wieku pokazywano jej izdebkę, a w niej pień lipy sadzonej przez św. Stanisława. Historię tę przytacza także sam Jan Długosz.

Związana z poprzednią jest jeszcze jedna, dość okrutna legenda. Król Bolesław Śmiały (Szczodry) miał zabawić w Kijowie dłuższy czas i powrócił do kraju wraz ze swoim rycerstwem dopiero po kilku latach. Po powrocie miał nakazać wymordowanie wszystkich nieślubnych dzieci urodzonych przez żony rycerzy będących na wyprawie. Królewska straż miała rozbijać głowy dzieci o czerwony kamień, który obecnie jest wmurowany w ścianę kościoła. Ponoć część wsi, w której doszło do egzekucji, do dziś nosi nazwę „piekło”. Wedle ludowych podań w miejscu kazi słychać było krzyki dzieci i widać było dziwne światła, dopiero wybudowanie kapliczki miało uspokoić sytuację.

W połowie XIII wieku wybudowany został istniejący do dziś kościół, orientowany (ustawiony w kierunku wschodnim), jednonawowy, o kwadratowym prezbiterium i szerszej prostokątnej nawie. Wybudowano także mur obronny wraz z fosą otaczający kościół i cmentarz przykościelny (w tamtych czasach cmentarze powszechnie znajdowały się przy kościołach). Mur i sam kościół pełniły funkcje obronne (częsta praktyka w XI – XIV wieku). Przez wieki istnienia świątynia była wielokrotnie odnawiana i przebudowywana. Największych zmian dokonano w XVIII wieku, dzięki którym kościół barokowego charakteru. W tym samym okresie wybudowano nową barokową dzwonnicę. W II połowie XIX wieku mur otaczający świątynię częściowo został rozebrany i przebudowany w celu udostępnienia budowli, a fosę całkowicie zasypano.

Obecnie we wsi mieszkają 402 osoby (dane z 2021 roku), w 1998 roku było ich 397 osób, w styczniu 2005 roku było 383 mieszkańców, a w 2011 roku – 389.

Żębocin ma bardzo specyficzny kształt. Chociaż granice mają charakter historyczny, nawiązujący do przebiegu cieków wodnych i wododziałów, to na ich ukształtowanie miała wpływ pagórkowata rzeźba terenu. Jest też bardzo prawdopodobne, że kiedyś osada była większa. Kształt granic nasuwa przypuszczenie, że do Żębocina należały również Więckowice. Zapewne na skutek zawirowań historycznych obie osady rozdzieliły się tworząc odrębne wsie.

Źródła: